Mała Zagłada Anny Janko to zapis pamięci odziedziczonej. Pamięci sięgającej do czasów drugiej wojny światowej, stygmatyzującej na całe życie nie tylko tego, kto wojny doświadczył, ale również przekazywanej w genach następnemu pokoleniu. Ta niezwykle bolesna i przejmująca książka zaczyna się tak:
Mamo, pomyśl, nie miałaś najgorzej. Tylko zabijanie i podpalanie. Żadnego znęcania, pastwienia się, maltretowania, nikt nawet kobiet nie gwałcił. Szli i tylko zabijali, po kolei. I to byle jak zabijali: raz trafił, raz nie, czasem poprawiać trzeba było. Strzelali, czyli dobrze, bo jak mówią, śmierć od kuli jest tą lepszą śmiercią.
Anna Janko odtwarza mikrohistorię swojej rodziny, wpisaną w czasoprzestrzeń niewielkiej wsi Sochy na Zamojszczyźnie. 1 czerwca 1943 roku Niemcy wymordowali jej mieszkańców, a zabudowania spalili. Ocalała zaledwie garstka, w tym dziewięcioletnia wówczas matka autorki, Teresa Ferenc. Opowieść Janko nie zmierza do odkrycia prawdy obiektywnej o tej masakrze, nie jest też chyba próbą ocalenia pamięci o jednej z krwawych plam w dziejach ludzkości. Pisarka rozprawia się z traumą, która stała się udziałem jej matki, i którą po niej przejęła. Jak sama pisze: „Chciałabym zdążyć wszystko zrozumieć. Dowiedzieć się, kim jesteś, dziewczynko, która straciłaś matkę, ojca, dom, całą wieś, słońce i księżyc, i wszystkie bajki”.
Janko z determinacją wyłuskuje obrazy przeszłości z okruchów pamięci matki. To, co wyparte, uzupełnia relacjami innych ocalonych. Prawdy doszukuje się też w lekturach o zbrodniach dokonywanych w różnych częściach świata. Tak więc tragedia zamojskiej wsi koresponduje z koszmarem rzezi wołyńskiej, masakry w Rwandzie, zbrodni Pol Pota w Kambodży czy zagłady Hiroszimy. To swoiste curriculum vitae ludzkości rodzi pytanie: Unde malum? (Skąd zło?)
Tu można przeczytać wywiad z Anną Janko na temat jej książki: https://wiadomosci.onet.pl/prasa/mala-zaglada-wojenny-strach-wszyty-pod-skore/ze4hv
[IM]